PHÓ TỪ BIỂU THỊ

ĐÁP ÁN Phó từ phạm vi

人人盡有, 庵主為甚麼無？主曰: 且坐喫茶 nhân nhân tận hữu am chủ vi thậm ma vô？chủ viết: thả toạ khiết trà  = Mọi người đều có, Am chủ vì sao không? Am chủ nói: hãy ngồi uống trà《Huyền Sa Sư Bị, NĐHN》

悉知世法及諸佛法, 性無差別tất tri thế pháp cập chư Phật pháp tánh vô sai biệt = Đều biết pháp thế gian và pháp chư Phật, tánh không sai khác《Trường Sa Cảnh Sầm, NĐHN》

如大地水, 一切魚龍初生及至老死, 所受用水, 悉皆平等như đại địa thủy, nhất thiết ngư long sơ sanh cập chí lão tử, sở thọ dụng thủy, tất giai bình đẳng = Như nước trong đại địa, tất cả cá rồng từ lúc sanh đến lúc già chết chỗ thọ dụng nước đều bình đẳng《An Quốc Huệ Cầu, NĐHN》

如是六窗, 俱喚俱應như thị lục song, câu hoán câu ứng = Như thế sáu cửa đều gọi đều đáp《Trung Ấp Hồng Ân, NĐHN》

彼眾聞偈, 頓悟無生, 咸願出家, 以求解脫bỉ chúng văn kệ, đốn ngộ vô sanh, hàm nguyện xuất gia, dĩ cầu giải thoát = Chúng kia nghe kệ đốn ngộ vô sanh, đều nguyện xin xuất gia để cầu giải thoát《Tổ Long Thọ, NĐHN》

于時英俊畢集, 受印可者多矣vu thời anh tuấn tất tập, thọ ấn khả giả đa hỹ = Bấy giờ các bậc anh tài tập trung đầy đủ, người được thọ ấn khả cũng nhiều vậy《Tiến Phúc Ngộ Bản, NĐHN》

既得箇入處, 直須颺下入處始得 ký đắc cá nhập xứ, trực tu dương hạ nhập xứ thủy đắc = Đã được chỗ vào, ngay đó cần phải nhảy vào mới được《Cổ Sơn An Vĩnh, NĐHN》

2-2. Biểu thị cùng chung.

一日, 同入山斫木nhất nhật đồng nhập sơn chước mộc = Một hôm cùng vào núi đốn cây《Tuyền Châu Ngõa Quan, NĐHN》

僧問: 四山相逼時如何？tăng vấn, tứ sơn tương bức thời như hà? = Tăng hỏi, khi bốn núi bức ngặt thì thế nào?《Diệu Thắng Huyền Mật, NĐHN》

2-3. Biểu thị hỗ tương

更相回互canh tương hồi hỗ = Dung hợp lẫn nhau《Bảo Tích Tông Ánh, NĐHN》

施財施力, 相與建寺thí tài thí lực, tương dữ kiến tự = Đem tiền đem sức cùng nhau lập chùa《Long Hồ Phổ Văn, NĐHN》

2-4. Biểu thị lần lượt, luân phiên.

師資遞授, 衣以表信, 法乃印心sư tư đệ thụ,  y  dĩ biểu tín,  pháp nãi ấn tâm =  Thầy trò lần lượt truyền trao, y để làm tin, pháp để ấn tâm《Thanh Nguyên Hành Tư, NĐHN》

任汝二輪更互照, 碧潭雲外不相關nhậm nhữ nhị luân canh hỗ chiếu, bích đàm vân ngoại bất tương quan = Mặc cho hai vầng nhật nguyệt thay nhau chiếu, đầm xanh mây trắng chẳng tương quan《Kính Sơn Hồng Nhân, NĐHN》

PHÓ TỪ (TIẾP THEO)

      2-5. Biểu thị một phần hay duy nhất.

但đãn: chỉ, 僅cận: chỉ có thể, 徒đồ: chỉ có, chỉ vì, 止chỉ, 直trực, 獨độc, 惟duy, 唯duy, 纔tài: chỉ mới, chỉ, 乃nãi, 第đệ… đều dịch là chỉ, riêng chỉ.

但見五色雲中, 文殊乘金毛師子往來đãn kiến ngũ sắc vân trung, văn thù thừa kim mao sư tử vãng lai = Chỉ thấy trong mây năm sắc Văn Thù cỡi sư tử lông vàng qua lại《Vô Trước Văn Hỉ, NĐHN》

      2-6. Biểu thị chỉ một bên (thiên chỉ 偏指) có tính xưng hô thay thế (xưng đại tính稱代性) có hai từ đặc biệt là 相tương và 見kiến đứng trước động từ cập vật (động từ có tân ngữ), còn có tác dụng chỉ và thay thế cho đối tượng (tân ngữ) của động tác và hành vi, tân ngữ đôi khi tỉnh lược.

相tương có thể thay thế cho ngôi thứ nhất, thứ hai và thứ ba.

見kiến có thể thay thế cho ngôi thứ nhất.

Chính vì điểm này mà nó được gọi là phó từ có tính xưng hô thay thế.

康皇帝雅相崇禮 khang hoàng đế nhã tương sùng lễ =  Khang hoàng đế rất kính trọng cô 《Tỳ Kheo Ni Truyện》

      2-7. Biểu thị chia riêng từng sự vật (表各別)

Thường dùng 每mỗi, 別biệt… có nghĩa mỗi, mỗi cái.

師每見僧來參禮, 多以拄杖打趁sư mỗi kiến tăng lai tham lễ, đa dĩ trụ trượng đả sấn = Sư mỗi khi thấy Tăng đến tham lễ, thường lấy trụ trượng đánh đuổi ra《Quan Nam Đạo Thường, NĐHN》

卦有六十爻, 爻別主一日 quái hữu lục thập hào,  hào biệt chủ nhất nhật = Quẻ gồm sáu mươi hào, mỗi hào chủ về một ngày《Dịch vĩ kê lãm đồ》

 BÀI TẬP

海迎之曰: 居士見處, 止可入佛境界. 入魔境界, 猶未得在hải nghinh chi viết: cư sĩ kiến xứ, chỉ khả nhập phật cảnh giới. nhập ma cảnh giới, du vi đắc tại

遂問曰: 某甲經論粗明, 禪直不信, 願師決疑toại vấn viết: mỗ giáp kinh luận thô minh,  thiền trực bất tín,  nguyện sư quyết nghi  

孤蜂獨宿時如何? cô phong độc túc thời như hà? 

未見其人, 第聞其聲vị kiến kỳ nhân, đệ văn kỳ thanh

作解作會. 不唯帶累老僧. 亦乃辜負雪竇tác giải tác hội. bất duy đới lụy lão tăng. diệc nãi cô phụ tuyết đậu

2.6 Biểu thị một bên

逮孝武時彌相崇敬đãi hiếu vũ thời di tương sùng kính

何不早相語hà bất tảo tương ngữ 

生孩六月, 慈父見背sanh hài lục nguyệt, từ phụ kiến bối 

Phó từ phạm vi

ĐÁP ÁN: Phó từ trình độ.

師乃曰: 離師太早不盡師意sư nãi viết: ly sư thái tảo bất tận sư ý = Sư liền nói: Lìa thầy sớm quá không thấu hết được ý thầy《Khâm Sơn Văn Thuý, NĐHN》

南方頗多知識nam phương phả đa tri thức = Phương Nam có rất nhiều thiện tri thức《Hoàng Bá Huệ, NĐHN》

師著參同契一篇. 辭旨幽濬頗有注解大行於世sư trước tham đồng khế nhất thiên. từ chỉ u tuấn phả hữu chú giải đại hành ư thế = Sư trước tác bài Tham Đồng Khế, lời văn chỉ thú sâu sắc, có nhiều chú giải lưu hành ở đời《Thạch Đầu Hi Thiên, CĐTĐL》

國主益加欽重quốc chủ ích gia khâm trọng = Quốc chủ càng thêm cung kính tôn trọng《Khai Tiên Thiệu Tông, NĐHN》(Quốc chủ lúc đó là Lý chủ Giang Nam)

直須心心不觸物步步無處所, 常不間斷稍得相應trực tu tâm tâm bất xúc vật bộ bộ vô xứ sở, thường bất gián đoạn sảo đắc tương ưng = Cần phải tâm không dính mắc, mỗi mỗi không chỗ nơi, thường không gián đoạn mới được chút ít tương ưng《Động Sơn Lương Giới, NĐHN》

師撮其樞要, 略舉大綱sư toát kỳ khu yếu, lược cử đại cương = Sư nắm đượcchỗ then chốt kia, nêu sơ qua đại cương《Động Sơn Thủ Sơ, NĐHN》

2. Biểu thị phạm vi

Phó từ phạm vi biểu thị phạm vi của động tác, hoặc tính chất  sự vật. Chủ yếu tu sức động từ, hình dung từ, cũng có thể tu sức danh từ hoặc số từ. Thường làm trạng ngữ. Có các từ sau : 盡tận, 悉tất, 舉cử, 偏thiên, 并tinh, 具cụ, 俱câu, 咸hàm, 畢tất, 通thông, 共cộng, 同đồng, 相與tương dữ, 直trực, 特đặc, 乃nãi, 才tài, 但đãn…

Chia làm 7 loại sau :

      2-1. Biểu thị bao quát.

皆giai, 盡tận, 悉tất, 舉cử, 偏thiên, 并tinh, 具cụ, 俱câu, 咸hàm, 畢tất, 既ký… đều có nghĩa “đều”, “toàn”

一切善惡, 有為無為, 皆如夢幻nhất thiết thiện ác, hữu vi vô vi, giai như mộng huyễn = Tất cả thiện ác, hữu vi vô vi đều như mộng huyễn《Cưu Ma Đa La, NĐHN》

劫火洞然, 大千俱壞, 未審這箇壞不壞? kiếp hỏa đỗng nhiên, đại thiên câu hoại, vị thẩm giá cá hoại bất hoại? = Kiếp hỏa rỗng suốt đại thiên đều hoại, chưa biết cái này hoại hay không hoại?《Trung Ấp Hồng Ân, NĐHN》

      2-2. Biểu thị cùng chung.

凡phàm: tất cả, hết thảy, gồm, 共cộng: cùng, chung, 同đồng: cùng, 相tương: cùng, cùng nhau, 相與tương dữ…

吾自到此 , 凡五度中毒ngô tự đáo thử,  phàm ngũ độ trúng độc = Ta từ khi đến đây, trúng độc hết thảy năm lần 《Bồ Đề Đạt Ma, NĐHN》

問: 如何是本來人？師曰: 共坐不相識vấn: như hà thị bổn lai nhân? Sư viết: cộng tọa bất tương thức = Hỏi: Thế nào là người xưa nay? Sư đáp: Cùng ngồi mà chẳng biết nhau《Đại Đồng Quảng Trừng, NĐHN》

      2-3. Biểu thị hỗ tương

相tương: cùng, cùng nhau, 交giao, 更相 canh tương: hỗ tương, lẫn nhau, 相與tương dữ.

鐘中無鼓響, 鼓中無鐘聲, 鐘鼓不相交chung trung vô cổ hưởng,  cổ trung vô chung thanh, chung cổ bất tương giao = Trong chuông không âm thanh trống, trong trống không có âm thanh chuông, chuông trống chẳng tương giao《Huyền Sa Sư Bị, NĐHN》

      2-4. Biểu thị lần lượt, luân phiên.

迭điệt: thay phiên, luân phiên, đắp đổi, lần lượt, thay nhau, 遞đệ: lần lượt, theo thứ tự, 更互 canh hỗ: luân phiên, lẫn nhau.

處也衆中有知師姓朱者, 迭相推識  xứ dã chúng trung hữu tri sư tánh châu giả. điệt tương suy thức =  Trong chúng xứ (Việt Châu) có người biết Sư họ Châu mới lần lượt tìm đến《Đại Châu Huệ Hải, CĐTĐ》

BÀI TẬP Phó từ phạm vi

2-1. Biểu thị bao quát

人人盡有, 庵主為甚麼無？主曰: 且坐喫茶 nhân nhân tận hữu am chủ vi thậm ma vô？chủ viết: thả toạ khiết trà  《Huyền Sa Sư Bị, NĐHN》

悉知世法及諸佛法, 性無差別tất tri thế pháp cập chư Phật pháp tánh vô sai biệt《Trường Sa Cảnh Sầm, NĐHN》

如大地水, 一切魚龍初生及至老死, 所受用水, 悉皆平等như đại địa thủy, nhất thiết ngư long sơ sanh cập chí lão tử, sở thọ dụng thủy, tất giai bình đẳng《An Quốc Huệ Cầu, NĐHN》

如是六窗, 俱喚俱應như thị lục song, câu hoán câu ứng《Trung Ấp Hồng Ân, NĐHN》

彼眾聞偈, 頓悟無生, 咸願出家, 以求解脫bỉ chúng văn kệ, đốn ngộ vô sanh, hàm nguyện xuất gia, dĩ cầu giải thoát《Tổ Long Thọ, NĐHN》

于時英俊畢集, 受印可者多矣vu thời anh tuấn tất tập, thọ ấn khả giả đa hỹ《Tiến Phúc Ngộ Bản, NĐHN》

既得箇入處, 直須颺下入處始得 ký đắc cá nhập xứ, trực tu dương hạ nhập xứ thủy đắc《Cổ Sơn An Vĩnh, NĐHN》

2-2. Biểu thị cùng chung.

一日, 同入山斫木nhất nhật đồng nhập sơn chước mộc《Tuyền Châu Ngõa Quan, NĐHN》

僧問: 四山相逼時如何？tăng vấn, tứ sơn tương bức thời như hà?《Diệu Thắng Huyền Mật, NĐHN》

2-3. Biểu thị hỗ tương

更相回互canh tương hồi hỗ《Bảo Tích Tông Ánh, NĐHN》

施財施力, 相與建寺thí tài thí lực, tương dữ kiến tự《Long Hồ Phổ Văn, NĐHN》

2-4. Biểu thị lần lượt, luân phiên.

師資遞授, 衣以表信, 法乃印心sư tư đệ thụ,  y  dĩ biểu tín,  pháp nãi ấn tâm《Thanh Nguyên Hành Tư, NĐHN》

任汝二輪更互照, 碧潭雲外不相關nhậm nhữ nhị luân canh hỗ chiếu, bích đàm vân ngoại bất tương quan《Kính Sơn Hồng Nhân, NĐHN》