3- HÌNH DUNG TỪ

HÌNH DUNG TỪ

(形容詞)

I- ĐỊNH NGHĨA

Từ biểu thị trạng thái của hành vi, động tác hoặc tính chất, thanh sắc, đặc điểm của người hay sự vật thì gọi là hình dung từ. Vậy nó liên hệ đến một danh từ hay đại từ, đứng trước nó.

* Với danh từ: 高山 cao sơn: núi cao, 青天 thanh thiên: trời xanh.

* Với đại từ: 小子tiểu tử, 大兄đại huynh

II- PHÂN LOẠI

A- Theo nội dung

1- Biểu thị hình dạng: 大đại: lớn, 小 tiểu: nhỏ, 高cao: cao,  紅 hồng: sắc đỏ, 參差 sâm sai: không đều, 巍峨 nguy nga: cao lớn.

師豎起拳曰: 開即成掌, 五指參差 sư thụ khởi quyền viết: khai tức thành chưởng, ngũ chỉ sâm sai = Sư dựng đứng nắm tay nói: Mở ra thì thành bàn tay năm ngón so le《Khâm Sơn Văn Thúy, NĐHN》

2- Biểu thị tính chất của người hay vật: 好 hảo: tốt, 惡ố: xấu, 冷lãnh: lạnh, 熱 nhiệt: nóng, 賢 hiền: hiền, 忠trung: trung thành, 古 cổ: xưa, cũ, 新tân: mới…

3- Biểu thị trạng thái của hành vi, động tác: 速 tốc: mau, 遲trì: chậm, 洋洋 dương dương: mênh mông, 浩浩 hạo hạo: cuồn cuộn…

4- Biểu thị thanh âm: 呼呼hô hô, 吽吽hồng hồng...

B- Theo hình thức:

1- Đơn (Đơn âm tiết單音節): Thành lập do một từ: 高 cao: cao, 深 thâm: sâu, 小 tiểu: nhỏ, 大 đại: lớn.

2- Kép (Song âm tiết雙音節): Do hai hay ba từ ghép thành: 徘徊bồi hồi: chần chừ, 惻隱trắc ẩn: thương xót, 阿諛 a du: a dua, 偉大vĩ đại: to lớn, 美麗 mỹ lệ: đẹp đẽ, 莊嚴trang nghiêm: nghiêm trang, 重要trọng yếu: trọng yếu…

3- Trùng điệp (重叠): Do hình dung từ đơn âm lặp lại.

油油du du: thình lình, 紛紛phân phân: rối loạn, xôn xao 零零linh linh: lẻ loi, 森森sâm sâm: rậm rạp, 擾擾 nhiễu nhiễu: lăng xăng, 昭昭chiêu chiêu: rõ ràng,  浩浩蕩蕩 hạo hạo đãng đãng: mênh mông bát ngát, 遠遠近近viễn viễn cận cận: xa xa gần gần…

松檜森森密密tùng cối sâm sâm mật mật = Tùng thông san sát rậm rạp.

虛隙日光, 纖埃擾擾. 清潭水底, 影像昭昭 hư khích nhật quang, tiêm ai nhiễu nhiễu. thanh đàm thủy để, ảnh tượng chiêu chiêu =  Ánh sáng mặt trời chiếu qua khe hở bụi trần lăng xăng, nước dưới đầm trong ảnh tượng rõ ràng.

今時學者紛紛擾擾kim thời học giả phân phân nhiễu nhiễu =  Học giả ngày nay chộn rộn lăng xăng.

IV- CHỨC NĂNG NGỮ PHÁP

            Tính chất hình dung từ trong câu chủ yếu làm định ngữ, vị ngữ, trạng ngữ và bổ ngữ. Chức năng chủ yếu của hình dung từ là tu sức cho trung tâm ngữ.

            1- Làm định ngữ

垂絲千尺, 意在深潭…孤舟獨棹, 不犯清波thùy ti thiên xích, ý tại thâm đàm… cô chu độc trác, bất phạm thanh ba = Thả tơ ngàn thước, ý tại đầm sâu… thuyền đơn riêng chèo chẳng chạm sóng xanh《Lương Sơn Duyên Quán, NĐHN》

恢恢之天網 khôi khôi chi thiên võng = Lưới trời lồng lộng.

2- Làm vị ngữ

師曰: 汝貴我賤 sư viết：nhữ quý ngã tiện = Sư nói: Ông sang ta hèn《Tiêu Dao Hoài Trung, NĐHN》

3- Làm trạng ngữ

今將正法付囑於汝. 汝善守護 kim tương chánh pháp phó chúc ư nhữ. nhữ thiện thủ hộ = Nay đem chánh pháp trao cho ông, ông khéo gìn giữ《Ma Ha Ca Diếp, NĐHN》

直入坐 trực nhập tọa = Đi thẳng vào chỗ ngồi.

4- Làm bổ ngữ

黃昏雨淋淋地, 被趁出hoàng hôn vũ lâm lâm địa, bị sấn xuất = Hoàng hôn mưa lất phất bị đuổi đi《Vong Danh Cổ Túc, NĐHN》

5- Làm chủ ngữ

問: 牛頭未見四祖時如何？師曰: 富貴多賓客. 曰: 見後如何？師曰: 貧窮絕往還vấn：ngưu đầu vị kiến tứ tổ thời như hà？sư viết：phú quý đa tân khách. viết：kiến hậu như hà？sư viết：bần cùng tuyệt vãng hoàn = Hỏi: Ngưu Đầu (Pháp Dung) khi chưa gặp Tứ Tổ (Đạo Tín) thì thế nào? Sư nói: Giàu sang nhiều khách viếng. Hỏi: Sau khi gặp thì thế nào? Sư nói: Nghèo hèn dứt tới lui《Lâm Khê Cánh Thoát, NĐHN》

6- Làm tân ngữ cho giới từ

禮義生於富足 lễ nghĩa sinh ư phú túc = Lễ nghĩa sinh ra ở sự giàu có sung túc.

(富足 làm tân ngữ cho giới từ 於)

Bài tập về Hình Dung Từ

師曰: 尺短寸長sư viết：xích đoản thốn trường《Trường Sa Cảnh Sầm, NĐHN》

雪峰曰: 世界闊一尺, 古鏡闊一尺, 世界闊一丈, 古鏡闊一丈tuyết phong viết：thế giới khoát nhất xích, cổ kính khoát nhất xích, thế giới khoát nhất trượng, cổ kính khoát nhất trượng《Huyền Sa Sư Bị, NĐHN》

師曰: 江水深七尺sư viết：giang thủy thâm thất xích《Hồng Châu Đông Thiền, NĐHN》

遠聞不如近見viễn văn bất như cận kiến《Đồng An Thường Sát, NĐHN》

今時學人且要明取自己真正見解 kim thời học nhân thả yếu minh thủ tự kỷ chân chánh kiến giải

祖曰: 汝深明昨日事tổ viết：nhữ thâm minh tạc nhật sự《Bách Trượng Hoài Hải, NĐHN》

問: 古人道, 楖栗橫擔不顧人, 直入千峰萬峰去. 未審那裡是佗住處? vấn: cổ nhân đạo,  trất lật hoành đảm bất cố nhân,  trực nhập thiên phong vạn phong khứ. vị thẩm na lý thị tha trụ xứ《Chiêu Giác Khắc Cần, NĐHN》

2-3 ĐẠI TỪ chức năng ngữ pháp

Đáp án tuần trước (2-2 Đại từ)

如何免得斯咎? như hà miễn đắc tư cữu = Thế nào tránh khỏi lỗi đó?《Lạc Phố Nguyên An, NĐHN》

禍生由此 họa sinh do thử = Tai họa sinh ra do đây.

晚至龍門，以平日所證白佛眼. 眼曰: 此皆學解，非究竟事. 欲了生死，當求妙悟. 師駭然諦信 vãn chí long môn, dĩ bình nhật sở chứng bạch phật nhãn. nhãn viết: thử giai học giải, phi cứu cánh sự. dục liễu sanh tử, đương cầu diệu ngộ. sư hãi nhiên đế tín = Chiều tối đến Long Môn, đem những chỗ nhận được ngày thường thưa với Phật Nhãn. Nhãn nói: “Đây chỉ là học giải, chẳng phải việc cứu cánh, muốn thoát sanh tử nên cầu diệu ngộ”. Sư giật mình, tin sâu《Vân Cư Pháp Như, NĐHN》

是諸法空相 thị chư pháp không tướng = Tướng không của các pháp này《Bát Nhã tâm Kinh》

當爾時小僧有如夢覺. 珠在手焉 đương nhĩ thời tiểu tăng hữu như mộng giác. châu tại thủ yên = Ngay lúc ấy tiểu tăng như người đang mộng chợt tỉnh, hạt châu nằm ở trong tay《Thích Đại Xuyên, Tống Cao Tăng》

須菩提曰: 此義深遠, 吾不能說. 會中有彌勒大士, 汝往彼問tu bồ đề viết: thử nghĩa thâm viễn,  ngô bất năng thuyết. hội trung hữu di lặc đại sĩ,  nhữ vãng bỉ vấn = Tu-bồ-đề nói: Nghĩa này thâm sâu, trong hội có đại sĩ Di Lặc, ông nên đến người ấy mà hỏi《Xá Lợi Phất, NĐHN》(此 là chỉ thị định từ, 彼là chỉ thị đại từ, ngữ pháp hiện nay đều gọi là chỉ thị đại từ)

不以夫一害此一 bất dĩ phù nhất hại thử nhất = Không lấy cái một kia hại cái một này《Tuân Tử, Giải Tế》

祖受教, 造于少室. 其得法傳衣事跡達磨章具之矣 tổ thụ giáo, tạo vu thiếu thất. kỳ đắc pháp truyền y sự tích. đạt ma chương cụ chi hĩ: Tổ nghe lời đến Thiếu Thất. Sự tích truyền y và đắc pháp có đầy đủ trong chương Đạt Ma《Huệ Khả Đại Tổ, CĐTĐ》[còn chương kể chuyện này là chương Huệ Khả]

師良久卻召其人. 其人應諾sư lương cửu khước triệu kỳ nhân. kỳ nhân ứng nặc = Sư im lặng giây lâu, gọi người kia, người kia lên tiếng dạ《Hòa An Thông, CĐTĐ》

問: 此肖誰? 雲曰: 與和尚無異vấn: thử tiêu thuỳ? vân viết: dữ hòa thượng vô dị = Hỏi: Đây giống ai? Vân nói: Cùng Hòa thượng không khác《 Thiên Tuế Bảo Chưởng, NĐHN》

僧問巖頭: 起滅不停時如何？巖叱曰: 是誰起滅？tăng vấn nham đầu: khởi diệt bất đình thời như hà? nham sất viết: thị thùy khởi diệt? = Tăng hỏi Nham Đầu: Khởi diệt chẳng dừng thì thế nào? Nham Đầu quát nói: Cái gì khởi diệt?《Nham Đầu, NĐHN》

祖問: 汝從何來？欲求何事？tổ vấn: nhữ tùng hà lai? dục cầu hà sự? = Tổ hỏi: Ông từ đâu đến? Muốn cầu việc gì?《Tín Châu Trí Thường, NĐHN》

胡不流布普示眾生令使見聞發菩提心獲大利樂乎hồ bất lưu bố phổ thị chúng sanh linh sử kiến văn phát bồ đề tâm hoạch đại lợi lạc hồ = Sao chẳng lưu bố dạy khắp chúng sanh khiến họ thấy nghe, phát bồ đề tâm được nhiều lợi ích?《Thích Pháp Chiếu, Đường Cao Tăng》

師問曰: 孤坐奚為？sư vấn viết: cô tọa hề vị? = Sư hỏi rằng: Vì sao ngồi một mình?《Quật Đa Tam Tạng, NĐHN》

2-3 Đại từ

IV- CHỨC NĂNG NGỮ PHÁP CỦA ĐẠI TỪ

       Chức năng chính của đại từ là làm chủ ngữ, tân ngữ và định ngữ.

      

1. Làm chủ ngữ:

主曰: 此是法. 師曰: 是甚麼法? chủ viết: thử thị pháp. sư viết: thị thậm ma pháp?  = Tọa chủ nói: Đây là pháp. Sư nói: Là pháp gì?《Mã Tổ Đạo Nhất, NĐHN》

汝見何道理, 便禮拜？nhữ kiến hà đạo lý, tiện lễ bái? = Ông thấy đạo lý gì mà lễ bái《Vạn Sam Thiệu Từ, NĐHN》

       

2. Làm tân ngữ:

我若不打汝諸方笑我也 ngã nhược bất đả nhữ chư phương tiếu ngã dã = Ta nếu chẳng đánh ông, các nơi sẽ cười ta《Mã Tổ Đạo Nhất, NĐHN》

築室於玆 trúc thất ư tư = Làm nhà ở đó.

       

3. Làm định ngữ:

今時世人不會此理kim thời thế nhân bất hội thử lý = Người đời thời nay chẳng hội lý này《Phá Tướng Luận, TTLM》

我師云. 夫妙湛圓寂體用如如ngã sư vân. phù diệu trạm viên tịch thể dụng như như = Thầy ta nói: Phàm diệu trạm viên tịch thể dụng như như《Huyền Sách, CĐTĐ》

(我là nhân xưng đại từ làm định ngữ cho danh từ 師)

他時向孤峰頂上 tha thời hướng cô phong đỉnh thượng = Khi khác hướng trên đỉnh cô phong《Đức Sơn Tuyên Giám, NĐHN》

(他là phiếm chỉ đại từ làm định ngữ cho danh từ 時)

今之學者未脫生死，病在甚麼處？kim chi học giả vị thoát sanh tử, bệnh tại thậm ma xứ? = Học giả ngày nay chưa thoát sanh tử, bệnh tại chỗ nào?《Hoàng Long Duy Thanh, NĐHN》

(甚麼là nghi vấn đại từ làm định ngữ cho danh từ 處)

師曰: 何處有恁麼人？sư viết: hà xứ hữu nhẫm ma nhân? = Sư nói: chỗ nào có người này《Thanh Tuyền Thủ Thanh, NĐHN》

4. Làm vị ngữ: Đại từ rất ít khi làm vị ngữ, trừ một vài trường hợp nào đó.

兩人相彼此 lưỡng nhân tương bỉ thử = Hai người cùng chê bai nhau.

?

Về Đại từ nghi vấn, trong các ngữ lục lại sử dụng rất nhiều theo Hán ngữ hiện đại: 甚 thậm: gì, nào, 甚麼 thậm ma: gì, nào, 作麼生 tác ma sanh: thế nào, ra sao, 恁麼 nhẫm ma: như thế, làm thế nào, 怎麼 chẫm ma: sao, thế nào, ra sao, 什麼 thập ma: cái gì.

乃往參雪峰. 峰問: 甚處來？nãi vãng tham tuyết phong. phong vấn: thậm xứ lai? = Bèn đến tham vấn Tuyết Phong, Phong hỏi: Nơi nào đến?《Ni Huyền Cơ, NĐHN》

師曰: 汝道老僧即今在甚麼處？sư viết: nhữ đạo lão tăng tức kim tại thậm ma xứ? = Sư nói: Ông nói lão tăng nay ở chỗ nào?《Nam Dương Huệ Trung, NĐHN》

國師曰: 適來意作麼生？師曰: 向阿誰說即得 quốc sư viết: thích lai ý tác ma sanh? sư viết: hướng a thùy thuyết tức đắc = Quốc sư nói: Vừa rồi ý thế nào. Sư nói: nói với ai được《Đam Nguyên Ứng Chân, NĐHN》

祖曰: 甚麼物恁麼來？tổ viết: thậm ma vật nhẫm ma lai? = Tổ nói: Đem vật gì đến? 《Nam Nhạc Hoài Nhượng, NĐHN》